Herbata, czyli napar, który uzyskujemy z liści krzewu Herbaty Chińskiej zawiera całą paletę dobroczynnych substancji. Jedne działają odchudzająco, inne oczyszczająco, a jeszcze inne pobudzająco.
Kofeina i jej siostry teobromina i teofilina
Wśród związków pobudzających w herbacie można znaleźć kofeinę, teofilinę i teobrominę. Wszystkie one działają stymulująco na mózg i po części na rdzeń kręgowy. Hamują uczucie senności i zmęczenia. Zwiększają metabolizm, przez co dają efekt przypływu energii. Jednak nie wszystkie związki z tej grupy działają tak samo.
Kofeinę możemy spotkać pod rożnymi nazwami: teina w herbacie, mateina w yerba mate czy guaranina w guaranie. Pod względem chemicznym jest to dokładnie ta sama substancja. Odczuwanie jej działania różni się w zależności od zawartości innych substancji występujących w poszczególnych roślinach. Można znaleźć źródła wskazujące na większą zawartość czystej kofeiny w liściach herbaty niż w ziarnach kawowca. Jednak w kawie, poza samą kofeiną, nie znajdziemy wielu substancji takich, jak garbniki czy flawonoidy, które osłabiają działanie kofeiny. Za to herbata jest w nie bogata.
Sama kofeina działa bardzo szybko i po krótkim czasie czujemy spadek energii. Jednak w połączeniu z innymi pochodnymi ksantyn, które znajdują się w herbacie, działanie to jest przedłużone. Dodatkowo ma ona silne działanie moczopędne, przez co z naszego organizmu uciekają ważne mikroelementy, które należy na bieżąco uzupełniać.
Kofeinę można łatwo przedawkować, na początku objawia się to brakiem skupienia, a później przechodzi w drżenie rąk, mdłości i kołatanie serca. Długotrwałe stosowanie kofeiny prowadzi do uodpornienia się na jej działanie. Przyjmowane dawki muszą być coraz większe, aby dawał się odczuć efekt pobudzenia. Najczęściej w takich przypadkach dobre efekty daje czasowe odstawienie kofeiny i powrót do niej zaczynając od niewielkich dawek lub pod inną postacią, np. herbata zamiast kawy.
Herbata zawiera też dwa mniej znane stymulanty: teofilinę i teobrominę. Teofilina działa rozkurczowo na naczynia krwionośne, oskrzela i drogi żółciowe. Również jest czynnikiem moczopędnym. Teobromina ma podobne działanie jak teofilina. Dodatkowo może obniżać ciśnienie tętnicze. Podobnie jak kofeinę, także teobrominę można przedawkować. Objawia się to głównie nudnościami i wymiotami. Stosowanie teobrominy i kofeiny jest zalecane dla sportowców, gdyż zmniejsza uczucie zmęczenia i poprawia wentylację płuc. Takie połączenie jest bardzo ważne podczas długich męczących treningów.
Garbniki, flawonoidy i inne osłabiacze działania kofeiny
W herbacie znajdziemy też takie substancje jak garbniki (nazywane też taninami), katechiny, flawonoidy czy teaninę. Nadają one gorzki smak herbacie i często są powodem do słodzenia tego naparu. Garbniki mają właściwości ściągające i bakteriobójcze. Flawonoidy są silnym przeciwutleniaczem i uważa się, że wykazują działanie przeciwnowotworowe. Teanina poprzez swoje działanie uspokajające i rozluźniające niweluje pobudzające oddziaływanie kofeiny.
Proporcje pomiędzy zawartością kofeiny (również teobrominy i teofiliny) oraz garbników (razem z flawonoidami i teaniną) zależą od pochodzenia herbaty, sposobu jej przetworzenia i parzenia. Jednak można określić ogólne zasady przygotowywania naparu, tak, aby miał on określone właściwości. Gdy chcemy uzyskać napar smaczny i pobudzający warto zwrócić uwagę na czas i temperaturę parzenia herbaty. Przez pierwsze 2 minuty parzenia w naparze dominuje kofeina, a po tym czasie pojawiają się substancje niwelujące jej działanie. Dlatego tak ważne jest staranne i szybkie oddzielenie naparu od liści. Natomiast gdy zależy nam bardziej na działaniu uspokajającym to niestety musimy pogodzić się z gorzkim smakiem herbaty. Aby napar miał takie właściwości należy parzyć go powyżej 3 minut.
Ciekawostką jest wielokrotne parzenie tych samych liści herbaty. Pierwszy napar jest smaczny i pobudzający, natomiast napary z kolejnych parzeń również nie są gorzkie, ale nie zawierają też dużych dawek kofeiny. Parząc ten sam susz trzykrotnie, ostatni napar będzie miał działanie rozluźniające i relaksujące.
